دنیای اقتصاد: بازار خودرو این روزها در رکودی سنگین فرو رفته و آن طور که نمایشگاه داران و فعالان در این بازار می گویند، کمتر کسی اقدام به خرید و فروش در این فضا می کند. با وجود این رکود، اما قیمت ها همچنان بالاست و دست بسیاری از مشتریان به ارزان ترین خودروها نیز نمی رسد، چه آنکه کف قیمت در بازار همچنان بالای ۴۰ میلیون تومان است. در این شرایط، دو پرسش مهم پیش آمده است؛ نخست اینکه چه عواملی بازار خودرو را به رکود این چنین سنگینی فرو برده و دوم اینکه چاره خروج از این فضا چیست؟
در حال حاضر دو اتفاق همزمان در بازار خودرو کشور رخ داده، یکی نزولی شدن قیمت ها و دومی افت خرید و فروش. به گفته فعالان بازار، هرچند قیمت خودروها در مقایسه با دوران اوج امسال (اردیبهشت) افت قابل توجهی کرده، با این حال تقاضای چندانی برای خرید وجود ندارد، ضمن آنکه میل به فروش نیز خیلی بالا نیست.در واقع مشتریان با وجود نزولی شدن قیمت ها، میل چندانی به خرید ندارند، هرچند البته فقط پای بی میلی در میان نیست و خیلی ها نیز توان خریداری خودرو را با قیمت حال حاضر ندارند. در نتیجه، افت قیمت ها نیز سبب نشده که خرید و فروش در بازار خودرو جان بگیرد و سایه رکود همچنان سنگینی می کند. در این بین البته فروش فوری های روزانه خودروسازان همچنان با استقبال مشتریان روبه رو می شود که این موضوع به دلیل قیمت پایین تر خودروهای عرضه شده در مقایسه با نرخ بازار است.در واقع چون خودروسازان قیمت هایی پایین تر از بازار را برای طرح های فروش فوری خود لحاظ می کنند، این طرح ها با استقبال مشتریان روبه رو می شود، زیرا سودی چند میلیون تومانی برای آنها دارد. البته این را هم نباید فراموش کرد که تعداد خودروهای عرضه شده در فروش فوری های روزانه، بسیار محدود است و این ظرفیت اندک به سرعت پر می شود. هرچه هست، فعلا که بازار خودرو از رونق افتاده و دیگر نه خبری از اوجگیری های قبلی است و نه مشتریان میل چندانی به حضور در این بازار دارند و مشخص نیست رکود سنگین فعلی تا چه زمان ادامه خواهد داشت.
- رکود از کجا آمد؟
در باب اینکه بازار خودرو چرا به چنین رکودی دچار شده، دلایل مختلفی عنوان می شود و مهم ترین آن حول محور قیمت می چرخد. در واقع بالا ماندن قیمت خودروها دلیل اصلی افت تقاضا و در پی آن، رکود فعلی بازار است، زیرا بسیاری از مشتریان قدرت خرید خود را (با توجه به رشد شدید قیمت خودروها طی یک سال و نیم گذشته) از دست داده اند.
افزایش قیمت در بازار خودرو اواخر سال ۹۶ و پس از بروز بحران ارزی نخست، رخ داد، هرچند البته چندان چشمگیر نبود و شوک شدیدی به دنبال نداشت. شوک اصلی وقتی وارد شد که آمریکا از برجام خارج و خبر از برقراری تحریم هایی سخت علیه خودروسازی ایران داد. با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال گذشته، بازارهای ارز و سکه و طلا افسار پاره کردند و به تبع آنها، بازار خودرو نیز روندی به شدت صعودی در قیمت به خود گرفت.منحنی قیمت خودرویی مانند پراید را که مرور کنیم، کاملا متوجه خواهیم شد در این یک سال و نیم چه بر سر بازار خودرو و قیمت ها آمده است. نهایت قیمت پراید در اوایل سال گذشته (قبل از خروج آمریکا از برجام) ۲۳ میلیون تومان بود، اما این خودرو در اردیبهشت امسال به مرز ۶۰ میلیون تومان نیز نزدیک شد و حالا هم حداقل ۴۲ میلیون تومان قیمت دارد. سایر خودروها نیز به نسبت قیمت قبل از نقض برجام، در این یک سال و نیم نوسان داشته اند و در مقاطعی به خصوص اردیبهشت امسال، رکوردهایی شگفت انگیز را به ثبت رسانده اند.هرچند قیمت خودروهای داخلی طی چند هفته اخیر نزولی شده، با این حال هنوز هم نسبت به نرخ های قبل از نقض برجام، بسیار بالا است، بنابراین همچنان دست بسیاری از مشتریان به آنها نمی رسد. قیمت خودرو طی این یک سال و نیم، تورم بالای ۱۰۰ درصد را نیز تجربه کرده، اما درآمد مشتریان اگر نگوییم کاهش یافته، افزایشی جزئی داشته و طبیعی است که در چنین فضایی، تقاضا برای خرید ضعیف باشد.
دلیل دیگری که برای رکود فعلی بازار خودرو عنوان می شود، انتظار مشتریان برای کاهش هرچه بیشتر قیمت ها است. دسته ای از مشتریان هستند که در حال حاضر توان نسبی برای خرید خودرو با همین قیمت ها را دارند، اما ترجیح داده اند فعلا صبر کنند، زیرا گمان می برند قیمت ها بیش از اینها افت خواهد کرد. از آن سو برخی مالکان خودرو عکس این دسته از مشتریان فکر می کنند و بر این باورند که قیمت ها دوباره رشد خواهد کرد، از همین رو میل چندانی به فروش ندارند. آنها خوب می دانند که گرد و خاک قیمتی در بازار خودرو معمولا به تبع جهش بازارهای ارز و سکه رخ می دهد و چون گمان به رشد دوباره نرخ ارز و سکه دارند، منتظر آن روز نشسته اند تا خودروهایشان را با قیمت هایی بالاتر بفروشند.
به جز موارد مطرح شده، کارشناسان و فعالان بازار دلایل دیگری را برای رکود عنوان می کنند که اثر آنها چندان چشمگیر نیست. به عنوان مثال، یکی از دلایل مطروحه، ایام ماه محرم و صفر است که به گفته آنها خرید و فروش خودرو در این دو ماه معمولا نزولی می شود. فعالان بازار همچنین تاکید می کنند بازار خودرو کلا پس از پایان تابستان به خواب می رود و سطح معاملات در آن افت می کند، بنابراین بخشی از رکود فعلی طبیعی است.
- رکودزدایی از بازار خودرو
اما رکود فعلی بازار خودرو را چاره چیست؟ چه راهکارهایی را می توان برای خروج بازار از افت شدید خرید و فروش به کار بست؟ آیا کاهش قیمت راهکار اصلی است؟ آیا دولت می تواند کمکی به رکودزدایی از بازار خودرو بکند؟
در پاسخ به این پرسش ها، دیدگاه های مختلفی وجود دارد و چند راهکار کلی نیز پیشنهاد می شود، راهکارهایی که البته خالی از تبعات برای خودروسازان، دولت و حتی مشتریان نیستند. همان طور که اصلی ترین دلیل رکود سنگین بازار خودرو، بالا رفتن قیمت به حساب می آید، طبعا شاه کلید این قفل نیز نزولی شدن منحنی قیمت است. گفته می شود هرچه قیمت خودرو پایین بیاید، بازار نیز با رکود فاصله خواهد گرفت؛ این در حالی است که نمی توان انتظار داشت قیمت ها از سطحی مشخص نزول کنند، ضمن آنکه در این فضای مبهم و غیرشفاف اقتصادی نیز خیلی ها (چه خریدار و چه فروشنده) تن به ریسک نمی دهند. خریداران به انتظار کاهش قیمت بیشتر می نشینند و فروشندگان نیز سودای رشد قیمت ها را در سر می پرورانند و نتیجه آن می شود تداوم رکود.تردیدی نیست که اگر قیمت خودروها تا سطح قدرت خرید مشتریان نزول کند، خرید و فروش رونق خواهد گرفت، اما کدام عقل سلیم باور می کند بازار خودرو به شرایط یک سال و نیم پیش خود برگردد؟اینکه انتظار داشته باشیم قیمت خودرو سقوط آزاد کرده و مثلا پراید و پژو ۴۰۵ به کانال قیمتی پیش از نقض برجام (۲۰ میلیون و ۳۰ میلیون تومان) برگردند، قطعا انتظاری عبث بوده و تحقق یافتنی نیست؛ بنابراین کاهش قیمت خودرو در بازار بسته به شرایط اقتصادی در سطحی مشخص متوقف خواهد شد و آن سطح بدون تردید همچنان با قدرت خرید بسیاری از مشتریان فاصله خواهد داشت.بله قطعا اگر خودروسازان قیمت محصولات خود را کاهش دهند، این موضوع بر افت قیمت ها در بازار اثر خواهد گذاشت، اما این اتفاق نیز شدنی نیست، زیرا شرکت های خودروساز کشور به همین قیمت های فعلی هم معترض و معتقدند پراید ۴۰ میلیونی و پژوی ۷۰ میلیونی نیز کفاف هزینه های تولید آنها را نمی دهد، بنابراین کاهش قیمت اگرچه بر بهبود تقاضا و کاستن از رکود موثر است، اما چون قرار نیست سقوط آزادی صورت بگیرد و قدرت خرید مشتریان همچنان بسیار پایین تر از منحنی قیمت خواهد بود، نمی توان انتظار معجزه از این ماجرا داشت.
اما رکود فعلی اگرچه مختص بازار خودرو است و هنوز به فروش خودروسازان سرایت نکرده، با این حال بعید نیست سال آینده آنها را نیز درگیر کند. در حال حاضر به دلیل تعهدات معوق، خودروسازان بیشتر تولیدات خود را صرف رفع آنها می کنند و باقیمانده را نیز به فروش فوری اختصاص می دهند، بنابراین فعلا کمبود تقاضا را حس نکرده اند. این در حالی است که اگر طبق وعده وزیر صنعت، معدن و تجارت، تعهدات معوق تا پایان امسال تمام شود و پیش فروش جدید چندانی نیز انجام نشود، به فرض تثبیت شرایط سیاسی و اقتصادی و همچنین روند تولید خودرو، رکود گریبان خودروسازان را نیز خواهد گرفت. این پیش بینی از آن جهت است که قدرت خرید مشتریان در مقایسه با قیمت ها همچنان پایین خواهد ماند و اگر خودروسازان قیمت را پایین نیاورند (که نخواهند آورد)، رکود در فروش آنها قطعی خواهد بود.
با فرض سرایت رکود از بازار به فروش خودروسازان، دو راهکار برای رفع آن عنوان می شود؛ نخست، ارائه طرح های جذاب و متنوع فروش از سوی خودروسازان و بعدی، ورود دولت به ماجرا. بر این اساس گفته می شود اگر خودروسازان طرح های اقساطی و اعتباری جذابی برای مشتریان در نظر بگیرند، می توانند رکود احتمالی سال آینده را تا حد قابل توجهی دور بزنند. به هر حال ازآنجاکه دست بسیاری از مشتریان به خودرو با قیمت های فعلی نمی رسد، در نظر گرفتن فروش اقساطی می تواند سطح تقاضا را افزایش دهد. البته با توجه به شرایط مالی خودروسازان و نیاز به نقدینگی، مشخص نیست آنها اصلا توان در نظر گرفتن شرایط اعتباری و اقساطی برای فروش سال آینده خود داشته باشند.
در کنار این موضوع اما ورود دولت به بازار خودرو مانند آنچه در سال ۹۴ رخ داد، دیگر پیش بینی است که برای رکودزدایی مطرح می شود. در سال ۹۴ و در پی ایجاد کمپین «نه به خرید خودرو صفر»، فروش خودروسازان به شدت افت کرد و دولت مجبور شد برای نجات صنعت خودرو، بیش از ۱۲۰ هزار فقره تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی در نظر بگیرد.این حربه، خودروسازان و بازار خودرو را از رکود نجات داد، بنابراین «دخالت دولت» به عنوان یک ناجی برای اتفاقات مشابه احتمالی در اذهان عمومی جای گرفته است. از همین رو گفته می شود اگر فروش خودروسازان طی سال آینده به رکودی سنگین و خطرناک برای تولید فرو برود، دست دولت می تواند دوباره صنعت خودرو را از این چاه بیرون بکشد. این در حالی است که اوضاع اقتصادی دولت قابل مقایسه با سال ۹۴ نیست و شاید اصلا پولی نباشد که بخواهد صرف نجات خودروسازان از رکود شود.